تواضع در بیان امام حسن عسکری (ع)

تواضع به چه معنی است و چه آثاری دارد؟ پیامبر خدا (ص) و امامان (ع) آراسته به صفت زیبای تواضع و الگوی بزرگ برای روشن شدن چگونگی تواضع بوده اند. افزون بر رفتار توأم با تواضع، در گفتار خویش نیز با تبیین آثار تواضع پیروان خویش را به تواضع تشویق کرده اند.

ریشه تواضع از وضع است که به معنای فرونهادن و به معنای خود را کوچک نشان دادن است. احمد نراقی می‌نویسد: تواضع عبارت است از شکسته نفسی که نگذارد آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و لازمه آن کردار و گفتاری است که دلالت بر تعظیم دیگران و اکرام ایشان دارد. (معراج السعادة، ص ۳۴۳)

تواضع خود را به فروتنی واداشتن و شکسته نفسی و خود را کوچک شمردن و مرتبه خویش را پایین آوردن است. ضد تواضع نیز تکبر است که خودپسندی و خودبرتربینی و خود را بالاتر از دیگران شمردن است. اصل تواضع یک صفت زیبای درونی است که آثار آن در رفتار و گفتار انسان متواضع مشاهده می‌شود.

امام حسن عسکری علیه السلام در ارتباط با آثار تواضع فرموده اند: «کسی که در دنیا برای برادرانش فروتنی و تواضع کند، در نزد خداوند از صدیقین و از شیعیان حقیقی علی بن ابی طالب علیه السلام است.» (بحارالانوار، ج ۴۱، ص ۵۵ و ج ۷۲، ص ۱۱۷) امام یازدهم در این حدیث دو اثر بسیار مهم و بزرگ تواضع را آموزش داده اند. درخور ذکر است که این دو اثر مثبت تواضع در نزد خداوند ثابت است. جمله «فَهُو عندَاللّه» جایگاه آثار تواضع را نشان می‌دهد. این منافع و برکات برای تواضع انسان‌ها در روابط با دیگر انسان‌ها در این دنیا، در نزد خدای سبحان در آخرت است.

فروتن در شمار صدیقین

امام حسن عسکری علیه السلام در جمله «مِن الصّدّیقین» یک نتیجه و اثر تواضع را بیان می‌کند. کسی که در دنیا در رفتار و گفتار خویش نسبت به دیگران فروتنی داشته باشد در پیشگاه خداوند از «صدیقین» است. صدّیق با تشدید دال به معنای بسیار راستگو و درستکار و درست گفتار و راست سخن است. صدیق کسی است که عملش با گفتارش صدق می‌کند و گفتارش با عملش تصدیق می‌شود.

از صدیقین بودن فضیلت و برتری مقدس و بزرگ است. به حکم قرآن کریم صدیقین کسانی هستند که ایمان به خدا و پیامبرانش دارند. (حدید، آیه ۱۹) و پیامبران و صدیقین و شهدا و صالحین رفیق‌هایی خوب و کسانی هستند که خداوند به آن‌ها نعمت داده و نعمت را تمام کرده است. (نساء، آیه ۶۹) انسان متواضع از صدیقین است، آن هم در نزد خدا، پس لوازم و امتیازات صدیقین در قرآن و حدیث را داراست.

شیعه حقیقی امام علی بن ابی طالب علیه السلام

در اثر دومی که در این حدیث برای فروتنان ذکر شده، نکته‌های مهمی نهفته است. جمله «من شیعه علی بن ابی طالب حقاً» یادآور این واقعیت است که شیعه علی علیه السلام به حقیقی و غیرحقیقی تقسیم می‌شود و شیعه حقیقی صفاتی دارد که هر شیعه‌ای تنها با آراستگی به آن صفات در گروه شیعیان حقیقی قرار می‌گیرد. همه شیعیان آرزو دارند شیعه حقیقی باشند تا از فضیلت‌ها و برکات تشیع برخوردار شوند.

امام عسکری علیه السلام در این حدیث یک راه قرار گرفتن در شیعیان حقیقی امام علی بن ابی طالب علیه السلام را تواضع و فروتنی اعلام کرده اند. طبق این حدیث انسان با تواضع، در پیشگاه خدا مقام و جایگاه عالی پیدا می‌کند و بلندمرتبه‌ می‌شود.